Is de 'Antichrist' een vrouwenhatende film, zoals ze zeggen?
Ik, maar wie ben ik, in ieder geval vrouw, vind het de mooiste film die ik in 25 jaar gezien heb. Ik vind zelf, maar wie......, dat elke vrouw deze film zou moeten zien, en beseffen wat voor diepe krachten er kunnen spelen in haar ziel.

De film begint met een poëtische proloog: een man en vrouw tijdens een extatische vrijpartij, terwijl hun zoontje uit zijn bedje klimt en even een blik op hen werpt. Dan draait het jongetje zich om, want het sneeuwt, zijn raam staat open. Er staan drie beeldjes voor: 'Pain', 'Grief'en 'Despair'. De sneeuw die maar valt en valt beroest het jongetje, brengt het in trance zodat het op de vensterbank klimt, zonder erg de beeldjes omschopt, en omhoog valt in de sneeuw zoals wij allemaal wel eens omhooggevallen zijn in het gewarrel van sneeuw. Hij zet een stapje vooruit, en valt te pletter op de straatstenen, gestorven in extase om dit natuurfenomeen.

In drie delen, pain, grief, en despair, ontrolt zich nu de fim zelf.
De moeder (Charlotte Gainsbourg) maakt zich zware verwijten, raakt in een diepe depressie en wordt verpleegd in een instelling. Haar echtgenoot (Willem Dafoe), zelf psychotherapeut, is het oneens met de daar toegepaste behandeling en de zware medicijnen. Zij besluiten de behandeling zelf thuis voort te zetten. Om haar onbestemde angsten optimaal te kunnen bestrijden, zonderen zij zich af in hun vakantieverblijf: hun boomhut ‘Eden', onbereikbaar ver weg in onmetelijke bossen. Prachtige audiovisiobeelden van het immense leven in varens, in een boom, in een grashalm, de natuur intens en overweldigend.

Eerder dat jaar heeft zij 'Eden' haar proefschrift willen voltooien over 'mysoginie' = vrouwenhaat, vrouwenmishandeling, bv door heksenmartelingen. Maar dat lukt haar in 'Eden' niet, want de natuur raakte haar dieper dan haar rationele proefschrift.
In 'Eden'- de naam verwijst onmiskenbaar naar het Eerste Paradijs - maakt hij op een koel analyserende en professionele wijze haar angsten verder los, waarbij hij er zelf maar langzaam achter komt, dat de mysoginie niet meer alleen het objectieve onderwerp voor haar proefschrift was, maar dat zij dat onderwerp subjectief in zichzelf internaliseerde . Zij ìs de vrouw die het vrouwelijke haat zelf geworden. Prachtige beelden van oude manuscripten op de afgesloten zolder van haar materiaal: heksenverbrandingen, vrouwenmarteling.


De natuur, heeft zij dan beneden uitgeschreeuwd, is de Kerk van Satan.

In die natuur wordt hij 3 maal (!) geconfronteerd: met een ree die een halfgeboren reekalf aan haar vagina meesleept als hij haar laat schrikken, door een vos die 'chaos chaos' krijst, als hij haar met jongen wil pakken, en later met een vogel waar hij de jongen van doodslaat.
Het drievoudige beeld is duidelijk: als een vrouw/vrouwtjesdier in haar jong geschonden wordt, roept dat basale krachten in haar op, vergelijkbaar met de meest dreigende aspecten in de natuur. Telkens bij deze drie 'waarschuwingsbeelden' steekt er onverklaarbaar en uit het niets een harde wind op, als een soort natuur-lijk uitroepteken. Daar kan geen ratio, geen man tegenop.

Ten einde raad stelt hij een omgekeerd rollenspel voor: zij zal de mannelijke ratio spelen, en hij de dreigende natuur.Dan komt hij erachter dat zij, tijdens haar Edenzomer, hun zoontje z'n schoentjes altijd verkeerd om heeft aangedaan: linkerschoentje aan rechtervoet, en omgekeerd. Voor wie vertrouwd is met de symboliek van links en rechts een signaal te meer. De hele film door wil zij met hem de liefde bedrijven; zij put hem op dat punt nogal uit. Ook nu wil ze dat, maar als hij stijf is, slaat zij zijn penis met een steen tot er bloed uit sijpelt. Hij raakt bewusteloos van de pijn. Daar maakt zij gebruik van door een molensteen (! en denk ook aan Sisyphus) door zijn knie te schroeven. De schroefsleutel (!) gooit zij weg. Als hij bijkomt, kan hij alleen maar bewegen, als hij dat been met steen optilt en met zich meesleurt. Nu pas onderkent hij het afgrijselijke geheel van haar losgeslagen vrouwen-destructiviteit.

In de mist rondom 'Eden' tracht hij te ontkomen, verschuilt zich in een grot (weer zo'n vrouwelijk symbool) ònder het wortelstelsel van een boom. Zij vindt hem, sleurt hem terug naar 'Eden'. Daar, naast elkaar liggend, snikt zij in een kort ogenblik van bezinning om wat ze gedaan heeft. Dan pakt zij een schaar, en knipt haar clitoris af. Hij weet de schroefsleutel te vinden, en kan de steen verwijderen, en dus overeind komen. Zij dwingt hem nogmaals tot paring, en onder die paring knijpt hij haar de keel dicht. Haar lichaam verbrandt hij achter de boomhut.
Geschokt, verminkt, sleurt hij zich naar de bewoonde wereld. Midden in het woud waar geen einde aan komt (!) wachten hem de drie dieren op, zonder jong ditmaal, in een licht dat je vredig zou kunnen noemen: de ree, de vrouwtjesvos, de moedervogel, ze kijken hem alle drie angstloos aan. Hij ziet ze, met ogen die wetend zijn geworden. Met lichtgeworden ogen. Hij begrijpt.
Bijna aan het eind daalt hij een boshelling af, en blijft ineens staan: duizenden heel-klein-gefilmde vrouwen, allemaal in zwart of zwartwit, krioelen de helling af, als een mierenkolonie op vreet-pad. Net zoals mieren doen, splitst hun stroom zich rondom hem, obstakel, in tweeën, en stroomt achter hem weer samen, één onverbiddelijke stroom mieren op pad.


De film zit, voor wie weet, vol symboliek. Maar zo knap verfimd dat de meeste toeschouwers alleen de beelden van natuur, van Eros en Thanatos, erotiek en doodsdrift zullen zien. En dit is maar goed ook, want anders zo het poëtische en het indrukwekkende van bij voorbeeld zo'n woud, onherroepelijk verloren gaan.

Is deze fim mysogien (vrouwenhatend), zoals de critici beweren? Is er sprake van gynocide (vrouwenmoord, in de ondertiteling verkeerd vertaald met genocide)? Ook de titel waarbij de T veranderd is in het teken voor de vrouw lijkt dit te suggereren.
In het begin van de film dacht ik van wel: die koele ratio waarmee hij het verdriet van zijn vrouw analyseert, werkte zo dodelijk, dat m'n buurvrouw en ik tegen elkaar fluisterden: 'dus nooit trouwen met een psych!' Zij wordt verdinglicht als iets waar de koele ratio wel weer een schroefje aan kan repareren. Het zal heus wel goed komen, op de manier waarop het in een patriarchaat altijd goed komt, aangepast dus. Daarvoor zitten ze immers midden in de natuur, en is de natuur niet de Goede Moeder, de lieflijke, de genezende? Het wel-doende vrouwelijke?

Halverwege, waar hij het rollenspel voorstelt, draait het echter om. Als hij haar confronteert met de schoentjes, en zij zwijgt. Èn vooral als zij hem weer eens 'opgenaaid' heeft en zijn penis verbrijzelt. Wanneer ze hem dan ook nog eens de molensteen aanschroeft, wordt het duidelijk dat we ronduit in de diepte van het destructieve vrouwelijke zijn aanbeland, de satanische natuur die wakker wordt, wanneer haar jong in dodelijk gevaar komt.
Hij ontkomt, maar ontkomt hij? De 'mieren' lopen in duizenden om hem heen. Zijn manzijn blijft verminkt, net zoals het been waarop hij hinkt. Maar hij begrijpt. De tevredengestelde natuur, ree, vossenvrouwtje, moedervogel, ontmoeten hem in vrede. Dit is geen mysoginie, geen gynocide. Dit is diep begrip.

In vrouwen, en diep in het vrouwelijke, schuilt een destructieve kracht waar geen man tegenop kan. Niet zoiets basaals als oorlog, kogels, bommen. Maar een kracht die een man pakt op z'n wezenlijke plek. Eén die mannen haat. Eén die mannen minacht om de oppervlakkigheid van hun ratio, waarmee ze denken dat ze alles op kunnen lossen. Een Medea-kracht. Een kracht die zelden ontketend raakt, maar àls ze ontketend gaat, dan treft ze de man in zijn man-zijn en zichzelf in haar vrouwzijn. Letterlijk en figuurlijk.
Onze maatschappij gelooft in vrouwenhaat door mannen. Absoluut waar. Er zijn zelfs kortgeleden tijden geweest waarin vrouwen op de brandstapel kwamen op beschuldiging van hekserij en omgang met de duivel. Er bestaat nog steeds een toonaangevende Kerk waarin vrouwen geen priester mogen worden. Er is nog steeds een politiek en een bedrijfsleven waar vrouwen niet de helft van de top mogen vormen.
Is dit vrouwenhaat? De laatste tijd vraag ik me dit ongerust af.
Is het niet eerder onbewuste angst voor vrouwen?
Kenden de beroemde psychologen Jung en Neumann niet het archetype van de Mutter waarmee elk jongetje wil paren, maar daarachter, als dreigende schaduw dat van de Schreckliche Mutter en de getande vagina, waar, naar hun mening, elk jongetje en elke man onbewust bang voor is, dat hij er zijn piemel aan kwijtraakt?
Bestaat er in het westerse collectieve mannenonderbewuste niet zoiets als een angst voor het geheimzinnige wezen vrouw waar je nooit echt vat op krijgt, en dat je daarom maar pakt, vernedert, inperkt, onzicht baar maakt, verdinglicht, doodt met je ratio?
Ligt er aan de basis van het patriarchaat waarin wij leven, en waarin vrouwen nog steeds een in vele opzichten oppervlakkige rol spelen, ligt er aan die basis geen diepe angst voor het wezen van de vrouw? Voor het dubbelhartige wezen van de vrouw: verzorgend aan de oppervlakte, treffende wreedheid ondershuids?

Zoiets wordt nooit hardop gezegd. (In het laatste nummer van Poort's Tijd-Schrift wordt er bij mijn weten voor de eerste keer in ons taalgebied duidelijk over gesproken).
Héél sommige vrouwen kennen die destructieve kant. Maar zwijgen in het openbaar daar ook altijd over. Eerlijk gezegd: de natuur is niet lief, en de vrouw ook niet. De natuur en de vrouw zijn dubbelhartig: enerzijds verdedigen ze hun jong totterdood, anderzijds verminken ze het de voetjes waarop hij moet lopen door schoentjes andersom (!) aan te doen.
En jagen en jutten vrouwen mannen niet tot steeds meer 'prestate' in alle opzichten? Mannen hebben de natuur vernietigd, maar op wier ongeziene ongemerkte aanmoediging en instigatie? Wie schuilt er maar al te vaak achter de eis tot 'meer' en 'nog meer' van deze maatschappij?

Christus is lief. De Antichrist is het tegendeel, net als bij die schoentjes.

Wat wil die film nou eigenlijk zeggen?Mannelijke creativiteit, ratio, is op zich niks. Vrouwelijke creativiteit op zichzelf ook niet. Om ze samen te binden voor wezenlijke creativiteit, moeten ze aan elkaar gepaard worden. Maar lijfelijke paring -zij verlokt hem telkens daartoe!- is niet genoeg. Dat 'gereedschap' voldoet niet. Het moet dieper, tot in de diepten van elkaars hel. Dan openbaart zich dat de vrouwelijke diepten dieper liggen dan die van de mannelijke ratio. De hare liggen veel en veel dieper, tot onder de boomwortels waar hij zich heen sleept met steen aan zijn been. Als de man inziet, hoe diep zij is, knijpt hij haar dood, zijn enige redding.

Lars von Trier is niet voor niets zeer depressief geweest voordat hij zonder woorden, zonder ratio, puur gevoelsmatig en dus ook soms chaotisch als een surrealistisch schilderij kon verfimen wie de Antichrist is/was. Hij moet in de hel geweest zijn.
Wie uit de hel kan kruipen, ik weet het uit ervaring, komt eruit met een verwoestende schat: dè een niets-ontziende Creativiteit, op waarheid gebaseerd. De enige Creativiteit. Von Trier klom er uit met een Creatie van een onverbiddelijke diepgang, die de massa's niet zullen begrijpen.

Ik bewonder hem diep. Ook als vrouw.

Labels: spiritueel en maatschappelijk tevens